Η λιποπεριεκτικότητα του γάλακτος, είναι μία ποιοτική ιδιότητα η οποία επηρεάζεται μεν από γενετικούς παράγοντες, αλλά έχει και άμεση εξάρτηση από την διατροφή του ζώου.

ΣΥΣΤΑΣΗ ΓΑΛΑΚΤΟΣ
Η μέση σύσταση του γάλακτος για τα γαλακτοπαραγωγά ζώα είναι για τα βοοειδή 3,70%, τα πρόβατα 7,9%, τις αίγες 4,7% με αντίστοιχα ειδικά βάρη 1,032 – 1,036 και 1,030.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΛΙΠΟΥΣ ΣΤΟ ΓΑΛΑ
(α) Φυλή
(β) Πληρότητα άλμεξης (καλή εκκένωση του μαστού)
(γ) Διατροφή με Χονδροειδείς Ζωοτροφές, σε συγκεκριμένη αναλογία επί της συνολικής ποσότητας του ολικού σιτηρεσίου, με χλόες και ίνες υψηλής ποιότητας
(δ) Στάδιο γαλακτικής περιόδου (καμπύλη γαλακτοπαραγωγής)
(ε) Σωματική κατάσταση των ζώων κατά τον τοκετό (ούτε ισχνά αλλά ούτε και παχιά ζώα)
(στ) Υγεία του ζώου

Το ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ των μηρυκαστικών έχει την ιδιαιτερότητα της ύπαρξης των προ-στομάχων (μεγάλη κοιλία, εχίνος, κεκρύφαλος και ήνυστρο) ανατομικά διαμερίσματα τα οποία δεν υπάρχουν στα υπόλοιπα ζώα όπως φυτοφάγα μονογαστρικά, παμφάγα μονογαστρικά (πτηνά, χοίροι) και στα σαρκοφάγα.

Στους προ-στομάχους των μηρυκαστικών μετά τον απογαλακτισμό τους εγκαθίσταται μία πλούσια μικροβιακή χλωρίδα που αποτελείται από μικρόβια = μικροοργανισμούς = βακτήρια + πρωτόζωα. Ο σκοπός τους είναι η διάσπαση των θρεπτικών συστατικών της τροφής (που περιέχονται σε αυτή) για τον εφοδιασμό των κυττάρων του οργανισμού με το κατάλληλο υπόστρωμα για την εκδήλωση των φαινομένων του αναβολισμού και καταβολισμού της ύλης, δηλαδή την εκδήλωση του φαινομένου της ζωής.

Τ Ρ Ο Φ Η
Αποτελείται από Υδατάνθρακες – Λίπη – Πρωτεΐνες και Ανόργανα Στοιχεία – Βιταμίνες.

Την τροφή των μηρυκαστικών ζώων την διαχωρίζουμε σε Χονδροειδή Ζωοτροφή και σε Συμπυκνωμένη ή Σύνθετη Ζωοτροφή. Υπάρχει ουσιαστική διαφορά μεταξύ των στην σύσταση και, την υφή η οποία παίζει τον κύριο-βασικό ρόλο στην εκδήλωση των ζυμωτικών φαινομένων στους προ-στομάχους.

Οι Χονδροειδείς Ζωοτροφές είναι πλούσιες σε ίνες και υδατάνθρακες όπως και σε κυτταρίνη και ημι-κυτταρίνες. Οι Σύνθετες Ζωοτροφές σε πολυσακχαρίτες όπως το άμυλο.

Οι Υδατάνθρακες που περιέχονται στην τροφή (φρουκτάνες, πηκτίνες, κυτταρίνη, ημι-κυτταρίνες, άμυλο, ολιγοσακχαρίτες, άλλοι πολυσακχαρίτες), υπό την επίδραση των πεπτικών ενζύμων καθώς και του μικροβιακού πληθυσμού των μικροβίων στους προστομάχους των μηρυκαστικών, πέπτονται για να δώσουν στον οργανισμό τα τελικά προϊόντα του μεταβολισμού των Υδατανθράκων.

Τα τελικά προϊόντα του μεταβολισμού των υδατανθράκων στο πεπτικό σύστημα των μηρυκαστικών είναι τα κύρια πτητικά λιπαρά οξέα (οξικό-προπιονικό-βουτυρικό – γαλακτικό) αντίθετα με τα μονογαστρικά που είναι η γλυκόζη (απλό σάκχαρο).

Κατά τον μεταβολισμό των υδατανθράκων στους προ-στομάχους των μηρυκαστικών σημασία δεν έχει μόνο η ποσότητα παραγωγής πτητικών λιπαρών οξέων αλλά και εξίσου σημαντική είναι η αναλογία οξικού οξέος – προπιονικού οξέος.

Για να επιτύχουμε την επιθυμητή αναλογία παραγωγής οξικού – προπιονικού, ρόλο παίζει το ποσοστό Χονδροειδούς Ζωοτροφής και Σύνθετης Ζωοτροφής που συμμετέχουν στο ημερήσιο σιτηρέσιο των ζώων, καθώς και το είδος τους. Για τις χονδροειδείς τροφές παίζει ρόλο η υφή (πόσο ξυλώδες είναι), ηηλικία της χλόης διότι ανάλογα με την ηλικία του φυτού αυξάνεται και η ξυλοποίηση των φυτικών μερών και ο βαθμός τεμαχισμού τους (όσο πιο μεγάλα κομμάτια τόσο το καλλίτερο). Για τις Σύνθετες Ζωοτροφές παίζει ρόλο η περιεκτικότητα τους σε ευζύμωτους υδατάνθρακες (οι οποίο προκαλούν γρήγορη πτώση του ph).

Η υφή που προσδίδεται στο σιτηρέσιο με τη συμμετοχή των Χονδροειδών Ζωοτροφών συμβάλλουν θετικά στην αύξηση του χρόνου παραμονής της τροφής στο πεπτικό σύστημα του ζώου (αυξάνοντας το βαθμό προσβολής και ελευθέρωσης των θρεπτικών συστατικών που αποτελούν τις τροφές) επιτυγχάνοντας καλλίτερη αξιοποίηση της τροφής. Επίσης η υφή αυξάνει την συχνότητα και την ένταση του μηρυκασμού.

Από τις χρησιμοποιούμενες τροφές στην διατροφή των ζώων, οι Χονδροειδείς Τροφές έχουν χαρακτηριστική υφή. Οι δημητριακοί καρποί παρουσιάζουν μειωμένη υφή σε σχέση με τις Χονδροειδείς Τροφές και η οποία υφή προσδίδεται σε αυτούς λόγω των περιβλημάτων τους (δηλαδή σπασμένοι καρποί – νιφαδοποιημένοι – αλεσμένοι, έχουν ακόμη μικρότερη υφή). Οι χλωρές νομές άρα και τα ενσιρρώματά τους, στερούνται υφής και ιδίως τα φυλλώδη μέρη τους.

Κατά τον μεταβολισμό των υδατανθράκων στο πεπτικό σύστημα των μηρυκαστικών προκύπτουν από τις μεν χονδροειδείς τροφές τα πτητικά λιπαρά οξέα οξικό – προπιονικό – βουτυρικό σε αναλογίες 75% – 15% – 10%, ενώ από τις συμπυκνωμένες τροφές οξικό 26%, προπιονικό 45% και βουτυρικό 30%.

Τα πτητικά οξέα που παράγονται κατά τον μεταβολισμό των υδατανθράκων διοχετεύονται μέσω του αίματος στο μαστικό αδένα (μαστό), όπου εκεί το μεν οξικό αποτελεί βασικό υπόστρωμα για την λιπογένεση. Δηλαδή γίνεται ο μεταβολισμός του οξικού από τα γαλακτοφόρα κύτταρα του μαστού και η σύνθεση των λιπιδίων που περιέχονται στο γάλα, άρα το ποσοστό λίπους στο γάλα μέχρι ενός ορίου που καθορίζεται από γενετικούς παράγοντες για κάθε ζώο. Το προπιονικό χρησιμοποιείται από τον οργανισμό ως βασικό υπόστρωμα για την γλυκογένεση [παραγωγή γλυκόζης στο ήπαρ(συκώτι)] για ενεργειακό υπόστρωμα των απαραίτητων οξειδώσεων που λαμβάνουν χώρα στον οργανισμό.

Επομένως δεν μας ενδιαφέρει μόνο η ποσότητα των παραγόμενων πτητικών λιπαρών οξέων αλλά και η αναλογία με την οποία παράγονται και κυρίως η σχέση οξικού / προπιονικού, γιατί το βουτυρικό οξύ μετατρέπεται σε οξικό.

Ένα παράδειγμα κακής (μη ισόρροπης) διατροφής είναι ένα σιτηρέσιο το οποίο περιέχει ποσοστό Ινωδών Ουσιών (κυτταρίνη, ημι-κυτταρίνες, πηκτίνες) μικρότερο 5-6% επί του συνόλου της ξηράς ουσίας του ολικού σιτηρεσίου (δηλαδή περιέχει μεγάλο ποσοστό συμπυκνωμένων ζωοτροφών), μπορεί να καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες του οργανισμού, αλλά έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του γαλακτικού οξέος στους προ-στόμαχους, με επακόλουθο τη μείωση της τιμής του ph σε τιμές μικρότερες του 5,5 ( η ιδανική τιμή ph στους προ-στομάχους είναι 5,5 – 6,5).

Η συνεχής πτώση του ph επιτείνεται από την αναστολή της μετατροπής του βουτυρικού οξέος προς οξικό αλλά προς γαλακτικό οξύ.

Οι χαμηλές τιμές του ph οδηγούν:
Στην υψηλή παραγωγή οξέων τα οποία απορροφούνται διαμέσου των τοιχωμάτων της μεγάλης κοιλίας στο αίμα με αποτέλεσμα:

* αιμοσυμπύκνωση με απορρόφηση ύδατος από το αίμα
* οξέωση = γαλακτοξαιμία που μπορεί να οδηγήσει το ζώο στο θάνατο
* απανθράκωση του βλενογόννου της μεγάλης κοιλίας
* διακοπή μηρυκασμού μέσω του οποίου με την σίελο εισέρχεται στην μεγάλη κοιλία ποσότητα όξινου ανθρακικού νατρίου (ΝαΗCO3) και άλλων διττανθρακικών τα οποία αυξάνουν το ph σε ηπιότερες τιμές > 5,5, και
* συμαντικότερο σε χαμηλές τιμές ph έχουμε αναστολή της δράσης των μικροοργανισμών (μικροχλωρίδας) των προστομάχων, που η δράση του είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη και την παραγωγική ικανότητα του ζώου.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η αύξηση της λιποπεριεκτικότητας της τροφής, δηλαδή το ποσοστό λίπους που περιέχει (οι σύνθετες ζωοτροφές περιέχουν πολύ μεγαλύτερη ποσότητα από τις χονδροειδείς), οδηγεί σε μείωση της κυτταρινολυτικής δράσης των μικροβίων, δηλαδή αξιοποιείται με κακό τρόπο το σιτηρέσιο, αυξάνοντας έμμεσα την παραγωγή γαλακτικού οξέος και αντίστοιχα μειώνοντας αυτή του οξικού, συνεπώς μειώνεται και η λιποπεριεκτικότητα του γάλακτος.

Ε Π Ι Λ Ο Γ Ο Σ – Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α
Ο επιθυμητός στόχος κάθε γαλακτοπαραγωγού κτηνοτρόφου είναι η επίτευξη υψηλής γαλακτοπαραγωγής με υψηλή περιεκτικότητα του γάλακτος σε λίπος (λιποπεριεκτικότητα).

Για την επίτευξη του στόχου αυτού πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η διατροφή του ζώου, η οποία πρέπει να είναι ΙΣΟΡΡΟΠΗ από κάθε άποψη, δηλαδή να καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες και τις ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά σε ημερήσια βάση καθώς και να εξασφαλίζει την εκδήλωση των συμβιωτικών φαινομένων των προ-στομάχων του μηρυκαστικού.

Έτσι τα σιτηρέσια των γαλακτοπαραγωγής μηρυκαστικών ζώων καταρτίζονται με κάποιες προδιαγραφές ώστε να εξασφαλίζεται η εκδήλωση μηρυκασμού και συμβιωτικών φαινομένων των προ-στομάχων.

Γι’ αυτό είναι απολύτως απαραίτητη η συμμετοχή των Χονδροειδών Τροφών στο σιτηρέσιο, έτσι ώστε η ξηρά ουσία τους που περιέχεται στο σιτηρέσιο να είναι μεγαλύτερη ή ίση του 1% του σωματικού βάρους του ζώου. Δηλαδή προβατίνα σωματικού βάρους 50kg θα πρέπει να καταναλώνει απαραιτήτως 500gr ημερησίως ξηράς ουσίας που να προέρχεται από χονδροειδείς ζωοτροφές.

Επίσης το σιτηρέσιο για να θεωρείται ισόρροπο για την διατροφή των μηρυκαστικών θα πρέπει να περιέχει 18-22% ινώδεις ουσίες από χονδροειδείς ζωοτροφές στην ολική ξηρά ουσία του σιτηρεσίου.

ΓΕΝΙΚΑ ΤΑ ΣΙΤΗΡΕΣΙΑ ΤΩΝ ΓΑΛΑΚΤΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΜΗΡΥΚΑΣΤΙΚΩΝ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΙΣΟΡΡΟΠΑ ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΑΠΟΨΗ ΜΕ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΧΟΝΔΡΟΕΙΔΩΝ ΖΩΟΤΡΟΦΩΝ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΤΩΝ ΖΩΟΤΡΟΦΩΝ ΜΕ ΥΨΗΛΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ, για να επιτύχουμε όχι μόνο υψηλή παραγωγή αλλά και ποιοτική.

Τα σιτηρέσια πρέπει να περιέχουν όχι μόνο χλωρή νομή (χόρτα, μηδική, τριφύλλι) αλλά και κάποια ποιότητα αχύρου για την ρύθμιση των Ινωδών ουσιών και της Ξηράς Ουσίας του σιτηρεσίου, καθώς και για την πρόσδοση υφής στο σιτηρέσιο.

(πηγές: Διατροφή Αγροτικών Ζώων: Γ. Ζέρβα – Π. Καλαϊσάκη – Κ. Φεγγερού
Εργαστήριο Διατροφής Ζώων, Τμήμα Ζωικής Παραγωγής, 
Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Τα υψηλά επίπεδα των λιπαρών στο γάλα επιτυγχάνονται με την χορήγηση καλής ποιότητας σανού