9. Μάζευε επίσης φλούδες από τα πεύκα και βαλανίδια ολόκληρα και τα άλεθε ξεχωριστά, το κάθε υλικό στον πέτρινο μύλο του. Τα αλεσμένα υλικά τα περνούσε από κόσκινο με μάτι όπως του γνωστού μας “σταρκού”. Τα χοντρά κομμάτια τα γύριζε πίσω στο μύλο πάλι .Για μια παρτίδα δερμάτων χρειαζόμαστε 1 σακί αλεσμένο πευκοφλοιό και 1 σακί αλεσμένο βαλανίδι. Σε νέα στέρνα ημικυλινδρική χωρητικότητας 200 κιλών περίπου ρίχναμε μισό σακί αλεσμένο πευκοφλοιό μισό σακί αλεσμένο βαλανίδι και μια παρτίδα δέρματα. Εκεί έμεναν για 25 μέρες περίπου μέχρι να συμπληρωθεί η δέψη. Κάθε μέρα γυρίζονται(δουλεύονται) τα δέρματα μέσα στη δεξαμενή για να βοηθήσουμε τη διαδικασία της δέψης. Κόβοντας λίγο στην άκρη του δέρματος με ένα μαχαίρι βλέπουμε αν έχει περάσει η δέψη μέσα στο δέρμα. Σε όσο τμήμα του δέρματος έχει περάσει γίνεται καφέ. Στα τμήματα που δεν έχει περάσει παραμένει άσπρο. Στα χονδρά δέρματα χρειαζόταν ακόμα ένα στάδιο δέψης το λεγόμενο δευτέρωμα. Σε νέα ημικυλινδρική δεξαμενή ρίχνουμε το υπόλοιπο μισό σακί τριμμένου βαλανιδιού και πεύκου και μεταφέρουμε τις προβειές εκεί για ένα νέο κύκλο δέψης που κρατάει λιγότερες μέρες γύρω στις 20.

10. Πριν το επαναληπτικό στάδιο της Δέψης γινόταν το λεγόμενο «ξελέσιασμα». Στο καβαλέτο ένα ένα τα σχεδόν γινομένα πλέον δέρματα και ξύσιμο από μέσα για να φύγει ότι ακαθαρσία(λέσι) δεν είχε φύγει από τις προηγούμενες φορές και κυρίως ο λιπώδης υποδόριος ιστός.

11. Πλύσιμο μετά με καθαρό νερό για μια μέρα

12. Μετά το κάθε δέρμα απλωνόταν στον σιδερένιο πάγκο διαστάσεων 1,5 μ Χ 2 μ με την εσωτερική πλευρά προς τα πάνω. Με ένα εργαλείο που το λέγαμε “ντοναλέτα” (σαν σπάτουλα) γινόταν το ξεζούμισμα για την απομάκρυνση της περιττής υγρασίας. Στη συνέχεια με πατσαβούρες απλώναμε ψαρόλαδο με κουροκόλαδο (το λάδι από τις παλιές σάπιες ελιές) στην εσωτερική επιφάνεια του δέρματος. Το ψαρόλαδο ο κ. Καρυώτης το έφερνε από τον Πειραιά σε μεγάλα βαρέλια και το έλεγαν «ντεγράς» ήταν πολύ πηχτό και ρύθμιζαν το πόσο πηχτό ήθελαν να είναι ανακατεύοντας το με κουρουκόλαδα. Συνεργαζόταν και με έναν ψαρά από το Μεσότοπο που τους έφερνε λίπος από φώκιες. Η χρήση λίπους χοίρου και βοδιού δεν γινόταν γιατί τότε ο κόσμος το λίπος το πάστωνε και το έτρωγε.

13. Κρέμασμα στον αέρα στη σκιά για 2-4 μέρες. Ένα ξύλινο ραβδί έβαζαν ανάμεσα στα 2 πίσω πόδια του δέρματος και με ένα τσατάλι ψηλό τα κρέμαγαν στους γάντζους που ήταν τοποθετημένοι ψηλά στα δοκάρια της σκεπής.

14. Ξανά άπλωμα στον πάγκο και ξύσιμο η εσωτερική πλευρά να φύγει το παραπανίσιο λάδι και λίγο δέρμα από τα πιο χοντρά μέρη που ήταν τα καπούλια και ο ώμος. Το εργαλείο αυτό λεγόταν «σκεφές» και η εργασία «σκέφισμα»

15. Τέλος δούλεμα με το χέρι(τσάκισμα) να μαλακώσει. Η εργασία γινόταν με την βοήθεια ενός εργαλείου που λεγόταν «φελλός»

16. Τα δέρματα δεν τα βάφαμε μας λέει ο κ Στέλιος Καρυώτης, τα αφήναμε στο φυσικό τους χρώμα. Βάφαμε μόνο τους κεσελέδες μαύρο χρώμα με καραμπογιά.

Στο ταμπακαριό είχαμε 30 δεξαμενές για 6 παρτίδες δέρματα. Η κάθε παρτίδα χρειαζόταν 6 δεξαμενές για την πλήρη κατεργασία. Ο δε χρόνος που χρειαζόταν από τη στιγμή που θα παραλαμβανόταν η προβειά (δορά,σκύτος,βύρσα,τομάρι) μέχρι τη στιγμή που θα ήταν έτοιμη σαν δέρμα πλέον προς πώληση μεσολαβούσε διάστημα 100 ημερών.

Γενικά το Ταμπακαριό ήταν μια πολύ βρώμικη δουλειά και απαιτούσε μεγάλες ποσότητες νερού και αποχετευση,γιαυτό τα ταμπακαριά ήταν δίπλα σε ποτάμια η στη θάλασσα.

 

1. Τα πρώτα μέσα που χρησιμοποιούσαν για την κατεργασία των δερμάτων ήταν ο καπνός και το στέγνωμα στον ήλιο. Υπήρχαν φυσικά και άλλοι τρόποι δέψης, που ως ένα σημείο χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα, ιδιαίτερα από τους Εσκιμώους, όπως είναι το μάσημα(με το μάσημα το δέρμα γίνεται μαλακό και ελαστικό) καθώς και με τα έλαια που περιέχονται στον εγκέφαλο του ζώου.

Σήμερα όλοι αυτοί οι τρόποι έχουν πια καταργηθεί και δε χρησιμοποιούνται. Υπάρχουν άλλοι μοντέρνοι που βασίζονται πάνω στις γνώσεις της χημείας. Οι σημερινοί τρόποι εφαρμόζονται, ανάλογα με το είδος του δέρματος, ανάλογα με το που και με ποιο τρόπο θα χρησιμοποιηθεί με το αν θέλουμε να μείνει το τρίχωμα που έχει ή όχι κλπ.

Μετά την εκδορά του ζώου το δέρμα πρέπει να αλατιστεί και να στεγνώσει, για να μπορέσει να διατηρηθεί. Το αλάτισμα αποβλέπει ακριβώς στην απορρόφηση του νερού. Το αλάτι, με την ιδιότητα που έχει να απορροφά το νερό, μειώνει την υγρασία του δέρματος, πράγμα που εμποδίζει την ανάπτυξη των μικροοργανισμών που θα μπορούσαν να το καταστρέψουν. Παράλληλα γίνεται και το στέγνωμα του δέρματος στον ήλιο ή και σε κάποιο ζεστό μέρος, που όμως αερίζεται καλά.

Ένα τέτοιο δέρμα είναι σκληρό και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί, μπορεί όμως να διατηρηθεί και μερικά χρόνια ακόμη.

Πριν αρχίσει η πραγματική δέψη, τα δέρματα τοποθετούνται για ένα διάστημα μέσα σε νερό, για να μαλακώσουν.

Η μετατροπή των ακατέργαστων δερμάτων σε ένα σταθερό υλικό που δεν σήπεται με τη μέθοδο της δέψης είναι μια από τις αρχαιότερες πρακτικές στον κόσμο.

Ξεκίνησε όταν ο πρωτόγονος άνθρωπος συνειδητοποίησε ότι η αξία ενός ζώου δεν περιορίζεται μόνο στο ότι προσφέρει τροφή. Οι προϊστορικοί άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τις δορές(προβειές) μεγάλων θηλαστικών για ρουχισμό που τους προστάτευε από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες.

Ωστόσο, αν η δορά(προβειά) ενός ζώου παραμείνει ακατέργαστη, σύντομα θα αρχίσει να σαπίζει, να φθείρεται και να μυρίζει. Γι’ αυτό, οι πρόγονοί μας βρήκαν τρόπους να σταματήσουν αυτή τη φυσική διαδικασία, έτσι ώστε ο ρουχισμός τους να μην αχρηστεύεται και να μπορεί να φορεθεί άνετα.

Ας αναλογιστούμε πώς έγιναν αυτές οι πρώιμες ανακαλύψεις. Όταν το ακατέργαστο δέρμα έμενε στον ήλιο για λίγες μέρες, γινόταν άκαμπτο και σκληρό, αλλά η ενοχλητική οσμή εξαφανιζόταν.

Σημαντική προϊστορική ανακάλυψη ήταν η κατεργασία δερμάτων με καπνό. Τα δέρματα των ζωών χρησιμοποιούνταν ως οικοδομικό υλικό για σκηνές και καλύβες. Ο καπνός της φωτιάς διατηρούσε τα δέρματα και αύξανε την αντοχή τους στα στοιχεία της φύσης. Οι ιθαγενείς της Αμερικής χρησιμοποιούσαν εκτενώς τη μέθοδο αυτή για τις χαρακτηριστικές σκηνές τους (teepees), η οποία εξακολουθεί να είναι και σήμερα δημοφιλής σε ορισμένα μέρη της Κίνας. Όταν όμως βρεχόταν το ξεραμένο δέρμα απορροφούσε πάλι νερό και έτσι αν εμενε βρεγμένο θα σάπιζε.

Άλλη επιτυχής εφεύρεση ήταν η φυτική κατεργασία. Ξεκίνησε πιθανά όταν τα δέρματα τοποθετούνταν σε μία λιμνούλα με νερό περιτριγυρισμένη από δέντρα. Κομμάτια ξύλου, φλοιού και φύλλα επέπλεαν στη λίμνη που περιείχε φυσικούς «παράγοντες», ή χημικά, που κατεργάζονταν το δέρμα. Αυτό το είδος επεξεργασίας κυριάρχησε στη βιομηχανία δέρματος μέχρι τον 19ο αιώνα που εμφανίστηκε η διαδικασία κατεργασίας του δέρματος με χρώμιο.

Η προβειά στη φυσική της κατάσταση περιέχει 60% νερό και είναι ευαίσθητη στη σήψη.

Οι ιδιότητες που αποκτά το δέρμα μετά την κατεργασία του είναι η αντοχή στα χτυπήματα, τις κάμψεις και τα σκισίματα, η καλή θερμομονωτικότητα, η διαπερατότητα στους υδρατμούς, η ευκαμψία και η ελαστικότητα. Χαρακτηριστική είναι η ιδιότητα του κατεργασμένου δέρματος με φυτικά μέσα να απορροφά υγρασία χωρίς να δίνει την αίσθηση του υγρού!

Το δέρμα των θηλαστικών αποτελείται από τρεις στιβάδες: την επιδερμίδα, τη δερμίδα ή χόριο και την υποδερμίδα ή υποδόριο ιστό.

Το χόριο, πυκνό δίκτυο ινών πρωτεϊνικής σύστασης με βάση το κολλαγόνο, είναι το καθευατό δέρμα. Η αντοχή ενός κατεργασμένου δέρματος εξαρτάται κυρίως από την ποιότητα και την αναλογία του χορίου προς το συνολικό πάχος.

Η δέψη είναι ουσιαστικά η διαδικασία σταθεροποίησης των ινών του κολλαγόνου και πρόληψης της σήψης. Με τη διαδικασία αυτή, η τανίνη εισέρχεται στο δέρμα και στη συνέχεια αντικαθιστά τα μόρια του νερού που συγκρατούνται στις ιονισμένες ομάδες του κολλαγόνου.Στην κοινή ιδιότητα των ταννινών να ενώνονται με πρωτείνες και άλλα πολυμερή όπως π.χ με πολυσακχαρίτες οφείλεται η στυφή γεύση τους.Καθώς οι τανίννες ενώνονται με τις πρωτείνες του σάλιου μας,αυτό χανει την ιδιότητα του να υγραίνει το στόμα και τον οισοφάγο και γιαυτό μας κάθεται το κυδώνι στο λαιμό!!!

Η τανίνη δεν είναι μία συγκεκριμένη χημική ένωση, αλλά μία κατηγορία ενώσεων(πολυφαινόλες) ευρύτατα διαδεδομένες στα φυτά. Οι τανίνες είναι διαλυτές στο νερό και στην αλκοόλη. Τις συναντάμε στις ρίζες, στο ξύλο, στο φλοιό, στον καρπό καθώς και στα φύλλα πολλών δένδρων, όπως στην ακακία στην καστανιά, στο πευκοφλοιό, στα καπάκια από τα βελανίδια, στα φύλλα του σκίνου στη ροδιά, στο ρούδι, στην κυδωνιά, στη μιμόζα, στο κεμπράχο κ.ά

Τα δέρματα στα οποία η δέψη έχει γίνει με τανίνη δεν έχουν παραπάνω πλεονεκτήματα, έχουν όμως το μεγάλο πλεονεκτήματα ότι δεν εμποδίζουν την άδηλη διαπνοή, όπως συμβαίνει με τα δέρματα που η δέψη τους έγινε με χρώμιο, ενώ, παράλληλα, τα δέρματα με την τανίνη απορροφούν την υγρασία.

2. H ξήρανση των δερμάτων μετά τη δέψη είναι κρίσιμη, καθώς θα πρέπει να επιτευχθεί ομοιόμορφη αφύγρανση και να αποφευχθεί η οξείδωση των τανινών στην επιφάνειά τους. Τις δύο πρώτες μέρες έπρεπε ο χώρος να μην αερίζεται καθόλου, γιατί ήτανε κίνδυνος να τσικνώσουν τα πετσιά. Αν τύχαινε να φυσήξει κουφονότι, βαρούσε συναγερμός. Ο κίνδυνος να πάθουν ζημιά τα πετσιά μεγάλωνε, και παίρνανε με τα μέτρα μας. Κλείναμε πόρτες και παραθύρια, ακόμα και τις χαραμάδες.

3. Όταν χρησιμοποιούσαν ως στυπτικό υλικό το φλοιό πεύκου, το δέρμα έπαιρνε ένα κόκκινο-κεραμιδί χρώμα.

Με το βελανίδι αποκτούσαν ένα ζεστό «ταμπά» χρώμα. Και αυτά είναι τα περίφημα μαροκινά δέρματα, παραγωγή των βυρσοδεψείων της Τουρκοκρατίας.

Με τα φύλλα του σχοίνου τα δέρματα έπαιρναν ξανθό χρώμα.